Dijital dünyayı şekillendiren yapay zeka, bulunduğu konuma ulaşmadan önce iletişimde yaşanan tarihsel gelişmelerden beslenmiştir. Gutenberg ile başlayan gelişim dönemi kitle iletişim araçları ile devam edip internet ile daha nitelikli bir hale gelmiştir.
1450 yılında Gutenberg’in icat ettiği matbaa iletişimde sesten görsel mekana doğru bir ilerlemenin yaşanmasına imza attı. Matbaa ile daha somut şekil alan bilgi aktarım süreci daha fazla kişiye ulaştı. El ile yazılan nüshaların aksine matbaa hızlı bir üretim sunarak kitapların daha geniş bir kitleye yayılmasını sağladı. Gazetelerin ortaya çıkışında da rol oynayan matbaa, sonraki dönemlerde televizyon, radyo gibi iletişim araçlarının icadı için ilk adımların atılmasına vesile oldu.
Kitle iletişim araçlarının toplum üzerindeki etkisi matbaadan çok daha fazladır. Radyo ve televizyon aracılığıyla pek çok kişiye iletilen mesajlar, matbaanın sunduğu seçiciliğe sahip değildir. Gutenberg’in matbaasıyla hazırlanan kitap, gazete gibi basılı yayınlar da mesaj içerir. Ancak bu mesajın iletildiği kitle yazıya ulaşmak isteyen kişilerdir.
Radyo ve televizyon gibi iletişim araçları ise yaptıkları sesli ve görüntülü yayın sayesinde spesifik bir kitleden ziyade radyo ve televizyon sahibi herkese ulaşma ihtimali ile hareket eder. Kitleyi etkileme özelliğinin yanı sıra mesaj ileten kapsamlı bir kanal olma özelliği de bu iletişim araçlarını öne çıkarır. Fakat iletişim dünyasında taç internete aittir.
İnternet, 1989 senesinde son halini aldığından itibaren iletişim ve bilgi arayışı için ilk tercih edilen araçtır. İnternetin çift yönlü bir iletişim kaynağı oluşu onu popüler bir hale getirmiştir. Milyonlarca veriye sahip olan internet, matbaadan bugüne kadar en geniş bilgi kaynağını sunar. Kişiler internet aracılığıyla istediği bilgiye ulaşma imkanına sahiptir. Ayrıca internet ile ortaya çıkan sosyal ağlar da sınırların kalktığı bir iletişim sistemini barındırmaktadır.
Derin bir tarih ve geniş bir yelpazeye sahip iletişim sürecinin yapay zeka ile tanışması yakın geçmişe dayanmaktadır. Pek çok özelliği olan yapay zekanın dijital dünyada üretim ve iletişim sürecini etkileyen nitelikleri bulunmaktadır.
Bunların ne olduğuna ve yapay zekanın Gutenberg’ten bugüne gelen sürecine gelin daha detaylı bakalım.
Yapay Zekanın Gelişimi: Gutenberg’ten Bugüne
Veri toplama amacıyla ortaya çıkan yapay zeka insanın fazlasıyla zamanını ve emeğini alacağı depolama eylemi için kullanılmıştır. İnternette ve öncesinde mevcut olan verilerin birikimi ve akışını sağlayan yapay zeka başlangıçta bu gibi amaçlar için kullanılsa da zamanın ilerlemesi ile yeni özellikler edinmiştir.
Yapay zeka; bilgisayar destekli makinenin insani özellikler sergileyerek anlama, analiz etme, çözüm sunma gibi zihne yönelik faaliyetleri gerçekleştiren bir programlamadır. Tarih boyunca çeşitli robot denemelerinin ve üretimlerinin yaşanması da bu programların gelişmesinde rol oynamıştır.
Yapay zekaya dair yapılan çalışmaların dönüm noktası Alan Turing’in yazdığı ‘Hesaplama Makineler ve Zeka’ adlı makalesidir. Turing bu makalede yer verdiği test ile makinenin zeki olduğunu ve sunulan hesaplamayı yapabileceğini ileri sürmüştür. Yapay zeka çalışmalarının fitilinin yakılması ile Gutenberg’ten beri gelişen iletişim süreci de başkalaşmaya uğramaya başlamıştır.
Sosyal ağların oluşumu ile farklı bir dinamiğe ulaşan iletişim kanalları aktarılan mesajların oluşumunda yapay zeka da kullanılmaya başlanmıştır. Farklı içerik üretiminde bulunan dijital zeka, Turing’in testlerinden çok daha öteye ulaşmıştır.
Sözlü kültürün yazılı kültüre, yazılı kültürün ise görsel mekana entegre oluşuyla ortaya çıkan dijital zeka bilgi aktarımına yeni bir soluk getirdi. Popüler olarak kullanılan ve yazılı, görsel ya da sesli ürünler sunan yapay zekalar;
- ChatGPT
- Bing Al
- Replika
- Google Bard
- Grammarly
- Copy.ai
- DALL-E 2
- Midjourney
- Adobe Firefly
Farklı amaçlar için kullanılan dijital zeka türleri pek çok alanda pratik kullanım sağlar.
ChatGPT
OpenAl’ın geliştirdiği diyalog bazında ustalaşmış sohbet robotu ChatGPT adıyla hayata dahil olmuştur. 2022 yılında yayına sunulan bu yapay zeka bugün metin yazarlığından hesaplamaya kadar geniş bir hizmete sahiptir.
Dijital dünyada içerik üretimi için sıklıkla tercih edilen yapay zeka, sahip olduğu veriler ve verilen komutlar ile çalışmaktadır. Ancak yazı yazdırma ve matematik hesabı yapma amacıyla kullanılan dijital zekanın ana niteliği kullanıcı ile sohbet etmektir.
Bing Al
Microsoft’a ait olan yapay zeka Bing Al sohbet temelli bir programlamadır. Ücretsiz bir program olan Bing Al sahip olduğu veriler sayesinde kullanıcı ile karşılıklı sohbet edebilmektedir. Bilgi edinme amacıyla da kullanılan bu yapay zeka eğitildiği veri tabanı sonucu çeşitli sorulara da cevap vermektedir.
Sohbet botu olan Bing Al Microsoft’un bir eklentisi oluşuyla ve ücretsiz olmasıyla da ilgi çekmektedir.
Replika
ChatGPT gibi bir sohbet programı olan Replika kendisini diğer sohbet araçlarından ayrılan birtakım özelliklere sahiptir. Kullanıcıların kendi avatarını oluşturmasına imkan veren Replika sohbeti daha gerçekçi bir hale getirmektedir.
Avatarın sanal görselliğinin karşın bir insan modelinin sohbet edişi dijital zekayı ‘yapay’ özelliklerden soyutlamaktadır. Dolayısıyla kullanıcılar Replika ile kendi oluşturdukları bir ‘kişi’ ile sohbet etme imkanına erişir.
Google Bard
Yapay zekanın sohbet robotu olarak ortaya çıkışı Google’ı harekete geçirdi. Kendisine ait bir sohbet botu oluşturan Google bu hizmete Google Bard adını verdi. Bard sahip olduğu çok dilli veri tabanı sayesinde farklı ülkelerdeki kullanıcılarla sohbet etme becerisine sahiptir. Üstelik diğer sohbet botlarının aksine Google Bard kullanıldığı yaklaşık 200 ülkenin dilini kapsamaktadır. Gutenberg’ten itibaren uzanan iletişim sürecine bu yapay zeka ile dahil olan Google’ın sahip olduğu en önemli avantaj Google’ın veri tabanına rahatlıkla erişmesidir.
Bard’ın farklı dil ailelerine olan hakimiyeti Google’ın LaMDA adlı dil tabanı ile sağlanmaktadır. Kullanıcılar ile rahatlıkla sohbet edebilen Bard’ın ana amacı son dönemlerde arama motoruymuş gibi kullanılan ChatGPT’ye karşı otoritesini korumaktadır.
Grammarly
İngilizce metinlerde var olan yazım yanlışlarını ve gramer hatalarını düzelten yapay zeka programı Grammarly olarak karşımıza çıkar. Ana dili İngilizce olmayan kişiler tarafından daha çok tercih edilen bu program yabancı metinlerin daha düzgün ve anlaşılır olmasını sağlamaktadır.
Gramer hatalarını düzelten ve cümlede yer alan kimi öğeler için daha kolay anlaşılır alternatifler sunan bu yazılım 2009 yılından beri kullanıma açık bir uygulamadır. Ücretsiz versiyonu olduğu gibi daha kapsamlı bir hizmet sunduğu ücretli versiyonu da mevcuttur.
Copy.ai
Yapay zeka tabanlı bir yazılım olan Copy.ai öğrenme ve doğal dil algoritmalarını kullanan bir metin oluşturma programıdır. Metin oluşturma sürecini hızlandıran program farklı türlerde metin yazmaya da imkan verir.
Blog, reklam metni, e-ticaret içeriği gibi geniş kapsamda metinler sunan dijital zeka basit fakat pratik ürünler sunar. Beslendiği veri tabanlarını yüzeysel biçimde kullanan dijital program üstün nitelikte bir metin hazırlamamasına karşın ihtiyaca cevap verir.
DALL-E 2
Ünlü ressam Salvador Dali’nin adını taşıyan yapay zeka verilen komuta göre görsel oluşturmaktadır. DALL-E 2, yazılı komut üzerine çalışan, metindeki ayrıntılara göre çalışan dijital bir ressamdır. Sürrealizmin temsilcilerinden olan Dali’den ilham alan bu dijital zeka verilen metin komutu ne kadar absürt olursa olsun istenilen görseli sunmaktadır.
Görselleri yüksek kalite ile hazırlayan DALL-E ücretsiz bir şekilde kullanıma açıktır.
Midjourney
Metin komutuna göre görsel oluşturan Midjourney beta aşamasında olan bir yapay zekadır. Verilen komutun detayları ile hazırlanan görseller zengin bir içeriğe sahiptir. Discord kullanıcıları için ücretsiz olan bu yapay zekayı kullanmak için öncelikle Discord’a üye olmak gerekmektedir.
Midjourney’in oluşturduğu görsellerin kalitesi kullanıcıların beğenisini ve onayını kazanmıştır. Öyle ki The Economist dergisinin 2022 yılı haziran sayısının kapağı bu yapay zeka ile hazırlanmıştır.
Adobe Firefly
Adobe tarafından tasarlanan Adobe Firefly metin komutu ile görsel hazırlayabilen yapay zeka destekli bir programdır. Metin komutu ile görsel hazırlayan diğer yapay zeka programlarının aksine Firefly metinden şablon oluşturabilmektedir. İç boyama ve eskiz yapma becerisi olan yapay zeka birkaç kullanımın ardından kişiselleştirilmiş sonuçlar da sunmaya başlamaktadır.
Yapay zeka, üzerine yenilik ekleyerek ilerleyen teknolojik bir gelişmedir. Bu gelişmenin en eski temelini oluşturan Gutenberg ve matbaası ise kitapların basılmasının devrim olduğu dönemden kendi kendine kitap yazabilen seviyeye ulaşmış yapay zekayı tahmin etmemiş olmalı. Ancak matbaa icat edildi, kitaplar basıldı, toplum aydınlandı ve iletişim canlandı.
Yıllar sonra ise bir zamanlar Alan Turing’in testlere tabi tuttuğu makineler çok daha işlevsel bir hale geldi. Yapay zekaya adım çok geçmişte atıldı, etkisini daha somut ve güçlü bir şekilde göstermeye başlayan bu adım sayesinde şimdi iletişim öncelikli olmak üzere pek çok dijital alan yenilik kazandı.
Faydalarına odaklanıldığı sürece, yapay zekanın sunduğu hız ve pratik üretim insanın en büyük yardımcısı haline geldi. Gutenberg ile başlayan dinamik ChatGPT ve daha nicesi ile devam etmeyi sürdürüyor…
Kaynakça:
Arvas, İbrahim Sena, Gutenberg Galaksisinden Meta Evrenine: Üçüncü Kuşak İnternet,Web 3.0, Academic Journal of Information Technology, Cilt: 13, Sayı: 48, 2022
Gültekin, Abdurrazak, Yapay Zekânın Luditleri Kimler Olacak?, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 2021
Öztürk, Kadir & Şahin, Mustafa Ergin, Yapay Sinir Ağları ve Yapay Zekâ’ya Genel Bir Bakış, Takvim-i Vekayi, 2018
